مقالات
مراحل تولید گلاب سنتی اصیلانه در دُرّهی کاشان
مراحل تولید گلاب سنتی | از گل تا گلاب
گلاب یکی از معطرترین و اصیلترین عصارههاییست که در دل فرهنگ و زندگی ما ایرانیها ریشه داره. عطرش حال آدم رو خوب میکنه، طعمش توی خوراکیها بینظیره و خواصش رو از قدیم توی طب سنتی میشناختن. اما پشت این شیشههای کوچک گلاب ناب، داستانی بلند و پر از دقت و تجربه خوابیده؛ داستانی از چیدن گل تا گرفتن گلاب، اون هم به روش سنتی.
در این مقاله با هم مراحل تولید سنتی گلاب رو قدم به قدم مرور میکنیم؛ از زمانی که گل محمدی تازه صبح زود چیده میشه تا لحظهای که اولین قطره گلاب، از لوله تقطیر چکه میکنه. اگر برات مهمه گلابی که میخری واقعاً اصیل و سنتی باشه، یا حتی دلت میخواد بدونی گلابگیری سنتی چجوری انجام میشه، در این مقاله با اصیلانه همراه باش.
برداشت گل محمدی؛ آغاز گلابگیری
مراحل تولید گلاب سنتی اصیلانه از دل طبیعت شروع میشه؛ اون هم فقط برای چند هفته کوتاه توی بهار. اواسط اردیبهشت که برسه، مزرعههای گل محمدی توی مناطق خاص مثل کاشان،نیاسر، میمند یا داراب، پر میشن از رنگ صورتی و بوی دل انگیز گلها. اصیلانه برای تهیه گلاب خودش به روستای دُرّه در نزدیکی شهر کاشان سفر میکنه که پر است از باغهای گل محمدی و در میان کوچههای روستا که حرکت میکنی دیگهای قدیمی گلابگیری رو همه جا و جلوی اکثر خانهها مشاهده میکنی.
چیدن گل محمدی یه کار صبحگاهییه. گلها باید وقتی که تازه باز شدن و هنوز نور خورشید عطرشون رو کم نکرده، چیده بشن. معمولاً از ساعت ۵ تا ۸ صبح زمان طلایی برای برداشت گلهاست. چون هم کیفیت عطرشون بیشتره، هم مقدار روغنهای فرار داخلش بالاتر میمونه. اگه دیر چیده بشن، گلاب نهایی اون خلوص و عطر لازم رو نداره.
بعد از چیدن، گلها خیلی سریع باید به محل گلابگیری منتقل بشن. چون گذشت زمان باعث میشه از عطرشون کم بشه و حتی کپک بزنن. این یعنی از همون لحظه اول، دقت و سرعت دو تا اصل مهم در تولید گلاب سنتی هستن. تجربه همراهی در این مسیر چیدن گلهای محمدی در صبحگاه حس خیلی خاصی داره و البته کار بسیار سختی هم هست. اما پیشنهادم اینه که حتما یکبار تجربش کنید.
آمادهسازی دیگ و ابزار سنتی گلابگیری
بعد از اینکه گلهای تازه چیدهشده به محل گلابگیری رسیدن، نوبت آمادهسازی دیگهای سنتیه. گلابگیری به روش سنتی با استفاده از یک مجموعه ابزار خاص انجام میشه که هر کدومش نقش مهمی داره.
در کارگاه تولید گلاب اصیلانه سه دیگ مسی بزرگ وجود داره که هرکدومشون به وسیلهی دو لوله به پارچهای مسی بزرگ دیگری که داخل یک حوض آب سرد غوطهورند، متصل شدهاند.
مهمترین بخشهای کارگاه تولید گلاب سنتی شامل اینهاست:
دیگ مسی بزرگ: جایی که گل و آب در اون جوشیده میشن. جنس دیگ حتماً باید مسی باشه تا حرارت رو یکنواخت پخش کنه و طعم و رنگ گلاب خراب نشه.
درب دیگ : یک درب گنبدیشکل که روی دیگ قرار میگیره و دو سوراخ برای اتصال لولهها بر روی آن قرار داره که بخار گل از اونها عبور میکنه.
لوله فلزی: بخار تولیدشده از دیگ وارد این لوله میشه و در مسیر خنکشدن قرار میگیره.
پارچ مسی غوطه ور در آب سرد : یک ظرف مسی است که داخل آب سرد قرار میگیره و بخار گلاب که در لوله آرام آرام دماش کمتر شده به داخلش آمده و به حالت مایع تبدیل میشه.
همهی این وسایل باید قبل از شروع کار کاملاً تمیز و آماده بهکار باشن. هرگونه آلودگی میتونه روی کیفیت نهایی گلاب اثر بذاره.
ریختن گل و آب در دیگ؛ آغاز فرآیند تقطیر
حالا وقتشه که دیگ رو پر کنیم. برای تولید گلاب ابتدا دیگ را با هشتاد لیتر آب پر میکنند و سپس آرام گلهای محمدی را به آب اضافه میکنن که برای گلاب اصیلانه میزان گل بیش پانرده تا بیست و پنج کیلو گل هستش. بعد از اضافهکردن آب و گل، درب دیگ رو میذارن و کامل دورش رو میبندن تا بخار بیرون نزنه. اینجا هنر و تجربه خیلی مهمه؛ چون اگه بخار هدر بره، عطر گلاب هم کم میشه.
روشنکردن آتش و شروع تقطیر
وقتی دیگ آماده شد، زیرش رو با هیزم یا گاز روشن میکنن. شعله باید ملایم ولی یکنواخت باشه. اگر حرارت زیاد باشه، بخار با سرعت بالا خارج میشه و فرصت کافی برای جذب عطر و تبدیلشدن به گلاب پیدا نمیکنه. اگر هم حرارت کم باشه، فرآیند خیلی طول میکشه و گلها ممکنه تلخ بشن.
تقریباً بعد از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه بخار شروع به خروج میکنه و وارد لوله فلزی میشه. وقتی این بخار وارد ظرف خنککن میشه، کمکم تبدیل به قطرههای گلاب میشه؛ اولین قطرههای ناب گلاب سنتی.
جمعآوری گلاب؛ لحظهی تولد عطر بهار
با عبور بخار از لوله و تقطیر شدنش در پارچ مسی، فرآیند جمع آوری گلاب آغاز میشه.
نکته جالب اینه که از همون لحظه اول که اولین قطرهها چکه میکنن، عطر گل محمدی کل فضا رو پر میکنه. معمولاً فرآیند کامل تقطیر حدود چهار تا شش ساعت طول میکشه، تا کل عطر گلها گرفته بشه و به گلاب تبدیل بشه.
درجهبندی گلاب سنتی؛ همهی گلابها یکی نیستن
همهی گلابها کیفیت یکسانی ندارن. بسته به مقدار گل، نسبت آب، مدت زمان تقطیر و تکرار فرآیند، گلابگیرها گلابها رو به چند نوع تقسیم میکنن:
گلاب سنگین (دوآتیشه):
بعد از گرفتن گلاب اولیه، همون گلاب رو دوباره با گل تازه تقطیر میکنن. نتیجه، گلابی بسیار غلیظ، معطر و با ماندگاری بالاست. بیشتر برای مصارف دارویی یا صادراتی استفاده میشه. البته صرف دو آتیشه بودن یک گلاب کیفیت بهتری ندارد بلکه میزان وزن گل هم بسیار اهمیت دارد.گلاب سبک :
گلابیست که فقط از تقطیر یکبار گل و آب تهیه میشه. برای مصرف روزمره، آشپزی، دسر و نوشیدنیها کاربرد داره و میزان گل مصرفی در آن کیفیتهای متفاوتی را ایجاد میکند.پسآب گلاب:
مایعی که بعد از گلابگیری باقی میمونه. عطر کمتری داره ولی دور ریخته نمیشه و گاهی برای مصارف فرعی یا تهیه عرق ترکیبی بهکار میره.
درجه بندی گلابهای اصیلانه؛ ممتاز و اعلا
تفاوت گلاب ممتاز و اعلای اصیلانه به میزان گل مصرفی در زمان تولید است و گلاب ممتاز یا پانزده کیلو گل و گلاب اعلا با حدود بیست و دو کیلو گل تولید شده که در نتیجه گلاب اعلا دارای خلوص و عطر بیشتری نسبت به گلاب ممتاز است.
نکات مهم در کیفیت گلاب سنتی
اگه بخوای موقع خرید گلاب بدونی چی اصل و باکیفیته، این چند نکته رو یادت نگهدار:
رنگ گلاب باید شفاف، روشن و بیرسوب باشه.
عطرش طبیعی و نه تند یا تیز باشه (عطر غیرطبیعی ممکنه نشونه اسانس باشه).
طعم گلاب خالص کمی تلخیه، نه شیرین یا بیمزه.
روی شیشه گلاب سنتی ممکنه رسوب یا روغن شناور دیده بشه که این روغن در واقع همان اسانس طبیعی گلاب است.
در پایان
گلابگیری سنتی فقط یه کار تولیدی نیست؛ یه رسمه، یه هنر نسلبهنسل مونده. هر قطره از گلابی که امروز میریزیم توی شربت یا غذا، پشتش ساعتها زحمت، تجربه و احترام به طبیعته.
اگر برات مهمه که گلابی که استفاده میکنی واقعاً سنتی و باکیفیت باشه، دنبال محصولاتی باش که همین مراحل رو دقیق و اصولی طی میکنن؛ مثل گلاب اصیلانه که با احترام به روش سنتی تهیه میشه.